Bezwzględna kara pozbawienia wolności dla lekarzy?

Błąd medyczny, który skutkuje śmiercią pacjenta wypełnia znamiona przestępstwa określonego w art. 155 kodeksu karnego – kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Istotny jest tutaj art. 37a kodeksu karnego, który przewiduje możliwość orzeczenia kary ograniczenia wolności lub grzywny, czyli tzw. kary wolnościowej zamiast kary pozbawienia wolności.

Dotychczas art. 37a kodeksu karnego stanowił, że jeżeli ustawa przewiduje zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat (jak w przypadku przestępstwa z art. 155 kodeksu karnego), można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności.

Na czym polega kara ograniczenia wolności? Jest to obowiązek wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne i/lub potrącenie od 10 proc. do 25 proc. wynagrodzenia za pracę na cel społeczny wskazany przez sąd.

W przypadku popełnienia przestępstwa nieumyślnego spowodowania śmierci sądy niejednokrotnie korzystały z możliwości (swobody) wymierzenia kary wolnościowej w miejsce grożącej lekarzowi kary bezwzględnego pozbawienia wolności.

Przepisy tarczy antykryzysowej 4.0, uchwalonej w czerwcu 2020 r.  zawierają regulacje zmieniające przepisy karne. Zmieniona została treść wspomnianego art. 37a § 1 kodeksu karnego.

Zgodnie z jego nowym brzmieniem, jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, (jak w przypadku przestępstwa z art. 155 kodeksu karnego), a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek.

Kto to rozumie i co to zmienia w praktyce? Jak wygląda sytuacja prawna lekarza? Dlaczego zmiana przepisów wywołała niemałą burzę wśród medyków? Czy faktycznie przepisy prowadzą do sytuacji, w której w przypadku nieumyślnego błędu lekarza, skutkującego śmiercią pacjenta sądy będą orzekać bezwzględną karę pozbawienia wolności, czyli pewne więzienie?

Nowelizacja radykalnie wpływa na system wymiaru kary m.in. za czyn z art. 155 kodeksu karnego, co bezsprzecznie prowadzi do zaostrzenia zasad wymiaru kary dla lekarzy. Nie można jednocześnie stwierdzić, że zasadne jest wymierzenie kary pozbawienia wolności nie wyższej od roku, przy czym uznać, że nie należy jej wymierzać na rzecz kary wolnościowej. Uprzednia treść art. 37a kodeksu karnego pozwalała na to, że sąd nie musiał uzasadniać zasadności kary pozbawienia wolności.

Reasumując, by prawidłowo zastosować nowy art 37a kodeksu karnego, sąd najpierw będzie musiał ustalić, jaką karę zamierza wymierzyć, a ta musiałaby być wyższa niż kara roku pozbawienia wolności. Sędziowie musieliby jednak uznać, że kara, którą chcieliby wymierzyć jest niewspółmierna do popełnionego czynu. Dopiero wówczas mogą zastosować jedną z alternatyw.

Konsekwencją wskazanego mechanizmu dwukrotnego wymierzania przez sąd dwóch różnych i wykluczających się kar (inne przesłanki wymiaru), będzie najpewniej zniechęcenie do zastosowania tej regulacji w praktyce.

Nowelizacja art. 37a kodeksu karnego doprowadziła do tego, że sądom wygodniej i łatwiej będzie orzec karę pozbawienia wolności, niż karę wolnościową

Należy zwrócić uwagę, że wymierzenie przez sąd kary grzywny albo kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności zostało związane z koniecznością orzeczenia środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku, co w przypadku lekarzy i innych osób wykonujących zawody medyczne może oznaczać m.in. orzeczenie czasowego zakazu wykonywania zawodu lekarza.

Nowelizacja nie wprowadza bezwzględnej kary pozbawienia wolności za nieumyślne spowodowanie śmierci, lecz na pewno zaostrza ona odpowiedzialność karną lekarzy. Zmiana treści art. 37a kodeksu karnego znosi tzw. dyrektywę pierwszeństwa kary wolnościowej na rzecz priorytetu kary pozbawienia wolności.