Postojowe + spółka jawna = problem

Ostatnio na naszą skrzynkę mailową trafiła taka prośba o pomoc (pisownia oryginalna):

Dzień dobry. Proszę mi pomoc bo naprawdę nie wiem już co robić. Chodzi o postojowe. Pani z ZUS przez telefon poinformowała mnie że spółce jawnej postojowe się nie należy ale każdemu wspólnikowi na swój numer NIP już tak. Złożyłyśmy wnioski i z pierwszej tarczy otrzymałyśmy postojowe z drugiej tarczy już mamy odmowe RSP-DD7. Malo tego dostałyśmy pisma o zwrot pieniędzy z pierwszej tarczy. Nie wiem już gdzie szukać pomocy ponieważ jesteśmy ośrodkiem wypoczynkowym PKD 55.20. Jesteśmy ciągle zamknięci, a teraz żądają zwrotu, a my tak naprawdę nie mamy już z czego oddać jesteśmy na skraju bankructwa. Bardzo proszę o pomoc.

Ten przypadek jest przykładem, jak zmieniła się interpretacja przepisów tarczy antykryzysowej przez ZUS w zakresie przyznawania świadczenia postojowego.

Wyjaśnijmy po kolei:

Podstawą wypłaty świadczeń postojowych jest art. 15zq i nast. ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: specustawa o COVID-19).

Zgodnie z tą regulacją świadczenia postojowe przysługują osobie:

• prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów prawa przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych,
• wykonującej umowę agencyjną, umowę zlecenia, inną umowę o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowę o dzieło.

Początkowo, czyli także na etapie pierwszej tarczy, ZUS wypłacał świadczenie postojowe na rzecz wspólników spółki jawnej – indywidualnie, traktując wspólnika spółki jawnej jako przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Ustawy Prawo Przedsiębiorców (prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą).

Nie sposób nie przytoczyć tego przepisu, gdyż jest to on istotny dla sprawy:

Zgodnie zatem z art. 4 ust. 1 i 2 wspomnianej ustawy, przedsiębiorcą jest

• osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą.
• Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

O kwestii przyznania świadczenia postojowego decyduje kwalifikacja z punktu widzenia regulacji dotyczącej działalności gospodarczej, to znaczy jak daną osobę postrzegają te właśnie przepisy – tu art. 4 ust. 1 i 2 Ustawy Prawo Przedsiębiorców.

Podkreślić należy, że ze swej istoty świadczenie postojowe jest przewidziane dla osób fizycznych, a nie dla spółek. Spółka jawna, w ramach której prowadzona jest działalność gospodarcza, jest osobową spółką handlową i to spółka właśnie jest przedsiębiorcą, a nie działający w jej ramach wspólnicy. Jak wspomnieliśmy powyżej – beneficjentami świadczenia postojowego nie są jednakże spółki.

ZUS po czasie zorientował się, że popełnił błąd, polegający na tym, że uznawał wspólników spółki jawnej za przedsiębiorców (prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą), a przedsiębiorcą jest spółka, której to, jako spółce, nie przysługuje świadczenie postojowe, gdyż należne jest wyłącznie osobom fizycznym.

Wobec tego obecnie ZUS (nie tylko w tej sprawie, ale wiele takich spraw się toczy) występuje z żądaniem zwrotu wypłaconych wspólnikom osobowych spółek handlowych (także spółki jawnej) kwot tytułem świadczenia postojowego.

Możliwe jest, że pracownik ZUS przy pierwszej tarczy (gdy obowiązywała inna interpretacja przepisów), poinformował że „spółce jawnej postojowe się nie należy, ale każdemu wspólnikowi na swój numer NIP”.  Ówcześnie, składając wnioski o przyznanie świadczenia postojowego w ten sposób było to prawidłowe, wskutek tego ZUS świadczenie wypłacił. W związku ze zmianą podejścia ZUS, obecnie organ odmawia przyznania świadczenia, dlatego też obecnie nastąpiła odmowa.

Aktualnie ZUS występuje również z roszczeniem o zwrot nienależnie wypłaconych świadczeń. Zwrócić jednak należy uwagę na to, że w momencie składania wniosku o przyznanie świadczenia na etapie pierwszej tarczy postępowanie było prawidłowe, to wskutek błędu i winy ZUS świadczenie wypłacono (ZUS wówczas również uważał, że może i powinien).

Zmiana interpretacji przepisów i zasad przyznawania świadczenia postojowego zmieniła się mniej więcej w okolicach sierpnia 2020 r.

Zgodnie z art. 15zx specustawy o COVID-19 osoba, która pobrała nienależnie świadczenie postojowe, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. W powyższym artykule, który niedawno uległ zmianie, zgodnie z jego brzmieniem obowiązującym do 30 września 2020 r. za nienależnie pobrane świadczenie postojowe, które podlega zwrotowi, uważało się świadczenie:

• przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych oświadczeń lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenie lub odpowiednio zleceniodawcę lub zamawiającego,
• wypłacone osobie innej niż osoba uprawniona z przyczyn niezależnych od ZUS.

Co wydarzyło się od 1 października 2020 r.?

Za świadczenie nienależnie pobrane uważa się świadczenie wypłacone po prostu osobie nieuprawnionej. Nie jest już konieczne, aby świadczenie było wypłacone z przyczyn niezależnych od ZUS, co daje ZUS większe możliwości dochodzenia zwrotu kwot z tytułu świadczeń postojowych (nie jest już istotne, czy wina ZUS była czy nie).

Dodatkowo, zgodnie ze zmianą ww. przepisu, jeżeli wypłata świadczenia postojowego na rzecz osoby nieuprawnionej, nastąpiła z przyczyn leżących po strome Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, nie nalicza się odsetek od tej kwoty.

Co można w sprawie zrobić?

W grę wchodzi ewentualnie odwołanie do sądu od obecnej decyzji odmownej (jednakże przy aktualnym stanowisku ZUS powodzenie sprawy trudno ocenić).

W sprawie żądania zwrotu już wypłaconych świadczeń można podjąć polemikę z ZUS, że świadczenia wypłacone przed 1 października 2020 r. były wypłacone wskutek błędu i winy ZUS, zatem nie podlegają zwrotowi. Również jednak trudno ocenić powodzenie tego rodzaju spraw.

Pytanie czy ZUS skierował wezwanie do zapłaty/ wydał decyzję? W jakiej formie organ orzekł o obowiązku zwrotu uprzednio wypłaconego świadczenia? Jeśli to również nastąpiło  formie decyzji – możliwe jest odwołanie do sądu.

Analizując sprawę dotarliśmy do orzeczenia sądu z bieżącego roku, w którym sąd uznał, że w rozumieniu przepisów ustawy Prawo przedsiębiorców, jak i innych regulacji szczegółowych, wspólnik spółki jawnej nie prowadzi działalności gospodarczej, wobec czego sprawa dotycząca świadczenia postojowego dla wspólników spółek jawnych zakończyła się oddaleniem odwołania osoby skarżącej.

Nadmienić należy, że sprawą zajmował się  w tym roku również Rzecznik Praw Obywatelskich.

Rzecznik sugerował rozważenie przez rząd podjęcia prac nad zmianą przepisów – tak, by katalog osób uprawnionych do dodatkowego świadczenia postojowego oraz jednorazowego dodatkowego świadczenia postojowego poszerzyć o wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek jawnych, spółek komandytowych oraz spółek partnerskich jako osób prowadzących pozarolniczą działalność.

W ocenie RPO wspólnicy jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, spółek jawnych, spółek komandytowych oraz spółek partnerskich są pozbawieni wsparcia państwa dla zmniejszenia skutków epidemii COVID-19.

Czekamy na potencjalne rozwiązania systemowe.