Śmierć przedsiębiorcy i co dalej – zarządca sukcesyjny

Przedsiębiorca prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą podlegający wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) ma możliwość ustanowienia zarządcy sukcesyjnego. Zarządca sukcesyjny jest to osoba, która tymczasowo zarządza przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, dając następcom prawnym (np. spadkobiercom, zapisobiorcom) czas na podjęcie decyzji co do dalszych losów przedsiębiorstwa.

Instytucja zarządu sukcesyjnego uregulowana jest szczegółowo w ustawie z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw.

Na co zwrócić uwagę chcąc zabezpieczyć losy swojego przedsiębiorstwa na wypadek śmierci?

Pierwszą rzeczą, którą powinien rozważyć każdy zainteresowany ustanowieniem zarządcy sukcesyjnego jest odpowiedź na pytanie kto może nim zostać. Zgodnie z przepisami ustawy zarządcą sukcesyjnym może być wyłącznie osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. Ponadto zarządcą sukcesyjnym nie może zostać osoba wobec której prawomocnie orzeczono:

• zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 373 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe lub
• środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, obejmującego działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.

Co ważne jednocześnie zarządcą sukcesyjnym może być jednocześnie tylko jedna osoba. Nie ma możliwości powołania kliku zarządców sprawujących funkcję jednocześnie.

Jak powołać zarządcę sukcesyjnego?

Zarządcę sukcesyjnego może powołać przedsiębiorca wpisany do CEIDG. Osoba, która ma być zarządcą sukcesyjnym musi wyrazić na to zgodę.

Zarówno powołanie zarządcy jak i zgoda osoby powołanej musi być wyrażona w formie pisemnej. Następie przedsiębiorca zgłasza do CEIDG powołanego zarządcę.

Nie każdy przedsiębiorca decyduje się na powołanie zarządcy sukcesyjnego. Po śmierci przedsiębiorcy prawo do powołania takiego zarządy mają:

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
• spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
• spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Wskazane wyżej osoby mają dwa miesiące od momentu śmierci przedsiębiorcy na powołanie zarządcy sukcesyjnego. Czynność tak wiąże się z wizytą u notariusza, bowiem musi nastąpić w formie aktu notarialnego.

Jakie są konsekwencje powołania zarządcy sukcesyjnego?

Zarząd sukcesyjny jest z założenia instytucją, która ma pomóc w uregulowaniu spraw związanych z działalnością gospodarczą po śmierci przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą.

Zarząd sukcesyjny jest rozwiązaniem tymczasowym a jego celem jest zapewnienie trwania przedsiębiorstwa do czasu podjęcia przez następców prawnych dalszych kroków.

Zadaniem zarządcy sukcesyjnego jest prowadzenie przedsiębiorstwa w spadku do czasu załatwienia formalności spadkowych przez spadkobierców.

Zarządca sukcesyjny nie dziedziczy przedsiębiorstwa. Właścicielem przedsiębiorstwa w spadku są następcy prawni przedsiębiorcy, a więc osoba lub osoby, które nabył prawo do przedsiębiorstwa w spadku na skutek powołania do spadku (spadkobierca ustawowy albo testamentowy) bądź zapisobierca windykacyjny.

Na zarządcy sukcesyjnym ciąży wiele obowiązków, których celem jest zachowanie ciągłości prowadzonej działalności gospodarczej po śmierci przedsiębiorcy.

Zarządca może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowoadministracyjnych.

Z punktu widzenia pracowników zmarłego przedsiębiorcy niezwykle istotne jest, że zarządca sukcesyjny wykonuje uprawnienia i obowiązki pracodawcy w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego.

Zarządca sukcesyjny posługuje się dotychczasową firmą przedsiębiorcy z dodaniem oznaczenia „w spadku”. Przykładowo „Jan Kowalski zarządca sukcesyjny prowadzący przedsiębiorstwo w spadku pod firmą „XYZ Jan Nowak w spadku”.

NIP nadany przedsiębiorcy przechodzi na przedsiębiorstwo w spadku i wygasa wraz z wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego. Przedsiębiorstwo w spadku jest podatnikiem podatku od towarów i usług (VAT) oraz podatku dochodowego.

Jak długo trwa zarząd sukcesyjny?

Jak wskazano zarząd sukcesyjny to rozwiązanie tymczasowe – co do zasady może trwać maksymalnie dwa lata od daty śmierci przedsiębiorcy, jednak z ważnych przyczyn sąd może przedłużyć okres jego trwania na czas nie dłuższy niż pięć lat od daty śmierci przedsiębiorcy.

Ponadto zarząd sukcesyjny wygasa również w następujących sytuacjach:

• po upływie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
• z dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;
• z dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę
• z upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego;
• z dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy;
• z dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku.