Kiedy następuje przedawnienie roszczenia powstałego w wyniku błędu lekarskiego?

Przedawnienie jest instytucją, która umożliwia uniknięcie odpowiedzialności za dane zobowiązanie. Najczęściej spotykamy się z nim na gruncie prawa zobowiązań, aczkolwiek można je znaleźć także w przepisach karnych, administracyjnych i podatkowych. Czy przedawnienie można zastosować także względem błędu lekarskiego?

Czym jest błąd medyczny?

Błędy lekarskie mogą mieć różne konsekwencje – zarówno odwracalne (np. niewielki uszczerbek na zdrowiu pacjenta, który da się wyleczyć), jak i nieodwracalne (np. śmierć pacjenta). Lekarz lub pielęgniarka, którego zachowanie (działanie lub zaniechanie) doprowadziło do powstania błędu medycznego może odpowiadać karnie oraz cywilnie. 

Błędem medycznym jest czynność (zaniechanie) lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medycyny w zakresie dla lekarza dostępnym. Najogólniej rzecz biorąc można stwierdzić, iż błąd medyczny to nieumyślne działanie, zaniedbanie lub zaniechanie lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej lub osoby wykonującej inny zawód medyczny, które powodują powstanie szkody u pacjenta. Powstanie błędu medycznego uzależnione jest od wystąpienia następujących elementów: 

• postępowania niezgodnego z powszechnie uznanym stanem wiedzy medycznej, 
• winy nieumyślnej (tzw. lekkomyślność lub niedbalstwo), 
• wystąpienia szkody, 
• związku przyczynowego między popełnionym błędem, a ujemnym skutkiem postępowania leczniczego w postaci śmierci pacjenta, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.

Definicji błędy medycznego możemy także szukać w art. 67a ustawy 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta. Zgodnie z treścią powyższego przepisu, błędem medycznym może być także zakażenie pacjenta biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uszkodzenia ciała lub rozstrój zdrowia pacjenta albo śmierć pacjenta będącego następstwem niezgodnych z aktualną wiedzą medyczną: 

• diagnozy, jeżeli spowodowała ona niewłaściwe leczenie albo opóźniła właściwe leczenie, przyczyniając się do rozwoju choroby, 
• leczenia, w tym wykonania zabiegu operacyjnego, 
• zastosowania produktu leczniczego lub wyrobu medycznego.

Przedawnienie

Przedawnienie jest instytucją prawną, dzięki której dana osoba może uwolnić się od odpowiedzialności za swoje zachowanie, także za popełnione przestępstwo, o ile oczywiście można względem niego zastosować przedawnienie. Tak naprawdę instytucja ta polega na upływie określonego czasu, po którym nie można zastosować względem danej osoby legalnych środków prawnych umożliwiających pociągnięcie jej do odpowiedzialności. 

Zgodnie z treścią art. 17 §1 i 2 Kodeksu cywilnego, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne. Nie budzi wątpliwości, że skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia jest wystarczającą podstawą dla oddalenia powództwa. Nie ma więc potrzeby ustalania, czy zachodzą wszystkie przesłanki materialnoprawne uzasadniające jego uwzględnienie, a badanie tych przesłanek w takiej sytuacji jest zbędne.

Pamiętajmy jednak, że w szczególnych okolicznościach podniesienie przez podmiot odpowiedzialny za naprawienie szkody zarzutu przedawnienia może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i w efekcie traktowane jako nadużycie prawa podmiotowego, zgodnie z art. 5 KC. Jednakże stosowanie art. 5 KC w stosunku do zarzutu przedawnienia powinno mieć miejsce zupełnie wyjątkowo, w sytuacjach szczególnych i nie może następować automatycznie. Oceniając, czy podniesienie zarzutu przedawnienia stanowi nadużycie prawa podmiotowego, należy brać pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności zaś takie, jak charakter dochodzonego roszczenia, faktyczne przyczyny zaistniałego opóźnienia, a także to, czy opóźnienie nie było nadmierne.

Przedawnienie roszczenia za błąd lekarski

Błędy lekarskie, a dokładniej roszczenia przysługujące z tytułu ich popełnienia, ulegają przedawnieniu – dodajmy jednak, że terminy przedawnienia są tutaj bardzo zróżnicowane . Zastosowanie w tym zakresie znajdzie art. 442¹ KC, zgodnie z którym roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskania przez nią pełnoletności.

W świetle art. 442¹ §1 KC właściwą chwilą początku biegu terminu przedawnienia roszczenia deliktowego jest moment dowiedzenia się poszkodowanego o szkodzie, tj. gdy zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzeń wskazujących na fakt powstania szkody. Nie jest to więc termin sztywny, lecz jego ocena musi być osadzona w okolicznościach faktycznych konkretnej sprawy. Szkoda przyszła powstaje nie jednocześnie, lecz dopiero za jakiś czas po zdarzeniu powodującym jej powstanie, jako jego konieczna konsekwencja.

Jeśli poszkodowany dowiedział się o osobie zobowiązanej do naprawienia szkody później niż o samej szkodzie, to ta późniejsza data wyznacza początek biegu przedawnienia. W przepisie art. 442¹ §1 KC nie chodzi o przypuszczenie, czy nawet przeświadczenie co do prawidłowego zidentyfikowania sprawcy szkody, ale o wiedzę na ten temat, ewentualnie jej brak wynikający z niestaranności. Wiedza na jakiś temat jest kategorią obiektywną i o ile może wynikać także z wnioskowania o faktach, to jednak by nie była jedynie spekulacją, fakty te muszą rzeczywiście zaistnieć i poddawać się jakiejś rzeczowej weryfikacji.