Komu przysługuje odszkodowania komunikacyjne?

Odszkodowanie jest formą rekompensaty za uczynioną szkodę. W praktyce przyjmuje ono najczęściej formę pieniężną, aczkolwiek przepisy dopuszczają także inny sposób naprawienia szkody. Jak wygląda kwestia odszkodowań komunikacyjnych? Czym są i komu tak naprawdę przysługują takie świadczenia?

Co to jest szkoda komunikacyjna?

Pojęcie szkody komunikacyjnej możemy określić też jako szkodę powstałą w związku z ruchem pojazdów. Zgodnie z treścią art. 34 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych  z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia.

Za szkodę powstałą w związku z ruchem pojazdu mechanicznego uważa się również szkodę powstałą podczas i w związku z:

• wsiadaniem do pojazdu mechanicznego lub wysiadaniem z niego,
• bezpośrednim załadowywaniem lub rozładowywaniem pojazdu mechanicznego,
• zatrzymaniem lub postojem pojazdu mechanicznego.

Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 19 listopada 2021 r. (sygn. akt I ACa 520/21) Przepis art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych nie wymaga, aby szkoda została wyrządzona ruchem pojazdu na drodze publicznej.

Pojęcie „ruchu pojazdów” nie jest ograniczone do kontekstu ruchu drogowego, to znaczy ruchu na drodze publicznej, ale obejmuje każde użytkowanie pojazdu, które jest zgodne z normalną funkcją tego pojazdu i oznacza każde wykorzystanie pojazdu w charakterze środka transportu. Za szkodę powstałą w związku z ruchem pojazdu mechanicznego uważa się również szkodę powstałą podczas i w związku z bezpośrednim załadowywaniem lub rozładowywaniem pojazdu mechanicznego.

Czym jest odpowiedzialność za szkodę? (art. 361 i 362 KC)

Zgodnie z treścią art. 361 i 362 Kodeksu cywilnego zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

W polskim statucie cywilnym zasada adekwatnej przyczynowości normowana jest w art. 361 KC. Ustawodawca zastosował w tej kwestii „teorię odpowiedzialności cywilnej”, a nie „teorię przyczynowości” nakazując rozpatrywanie odpowiedzialności od strony związku przyczynowego występującego pomiędzy zdarzeniami wyłącznie prawnie doniosłymi, gdyż tylko wtedy można formułować rozsądne oraz zgodne z poczuciem słuszności i sprawiedliwości dyrektywy. W konsekwencji, adekwatny związek przyczynowy jest nie tylko konieczną przesłanką powstania obowiązku naprawienia szkody, ale dodatkowo wskazuje, jak daleko on sięga. Nakazuje to organom stosującym prawo dokonywanie segregacji zjawisk niezbędnych do wywołania szkody i zdarzeń stanowiących tylko jakieś ogniwo w łańcuchu skutków, opierając selekcję na kryterium normalności następstw.

O tym, czy określone zdarzenia pozostają w wymaganym przez art. 361 § 1 KC normalnym związku przyczynowym, decydują takie okoliczności jak wiedza dostępna o tych zdarzeniach w chwili orzekania przez sąd i zobiektywizowane kryteria wynikające z doświadczenia życiowego oraz zdobyczy nauki. Za normalne następstwa danego zdarzenia uważa się taki skutek, który „zazwyczaj”, „w zwykłym porządku rzeczy” jest konsekwencją tego zdarzenia, a zatem jeżeli zdarzenie to „ogólnie sprzyja” jego wystąpieniu.

Odszkodowanie komunikacyjne – komu przysługuje?

Zasadą jest, że odszkodowanie komunikacyjne przysługuje każdemu poszkodowanemu, o ile nie jest on sprawcą całego zdarzenia. Przesłanki przyczynienia się do powstania szkody kształtują się w sposób zróżnicowany w zależności od podstawy prawnej, z jakiej wywodzi się roszczenie odszkodowawcze. Jeżeli więc sprawca szkody ponosi odpowiedzialność na zasadzie winy, o przyczynieniu się poszkodowanego do powstania można mówić tylko wtedy, gdy można przypisać mu winę w znaczeniu subiektywnym. Odmiennie przedstawia się sytuacja przy odpowiedzialności na zasadzie ryzyka lub słuszności. Wówczas do zastosowania art. 362 KC wystarczy obiektywna nieprawidłowość zachowania się poszkodowanego.

Jak stanowi art. 415 KC kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Poszkodowanym może być w zasadzie każdy człowiek i to bez względu na swój wiek czy też posiadaną zdolność do czynności prawnych (lub jej brak). Poszkodowany może domagać się odszkodowania bezpośrednio od sprawcy zdarzenia, jak również od jego zakładu ubezpieczeniowego, w którym posiada ważną polisę OC. Jeśli nie wiemy kto jest sprawcą, nie posiada on ważnego ubezpieczenia OC lub zmarł wskutek spowodowanego wypadku z wnioskiem o zapłatę odszkodowania należy udać się do Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego.

Na czym polega zadośćuczynienie za krzywdę doznaną w wypadku komunikacyjnym?

Poszkodowany w wypadku komunikacyjnym ma możliwość ubiegania się także o zapłatę dodatkowej kwoty pieniężnej jaką jest zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Świadczenie to jest dodatkowe i nie przeszkadza w procesie dochodzenia odszkodowania. Zgodnie z treścią art. 445 KC w wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

Ustalenie wymiaru zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wypadku komunikacyjnym jest dosyć trudnym zadaniem. Pokrzywdzony musi bowiem sam stwierdzić jak wycenia swoje dolegliwości fizyczne i psychiczne. Bardzo często takie sprawy trafiają na wokandę, podczas której to sąd musi orzec czy zadośćuczynienie jest w ogóle możliwe do przyznania i w jakiej wysokości. Sąd przy ocenie stopnia krzywdy powinien uwzględnić obawy represjonowanego o dalszą przyszłość, zdrowie i życie, strach o własne bezpieczeństwo, jego złe traktowanie, stosowanie przemocy i wywoływanie cierpień fizycznych, upokorzenie i poniżenie wynikające z pozbawienia go wolności oraz mieć na względzie to, że zastosowana względem osadzonego przemoc fizyczna była intensywna i skutkowała prowadzeniem śledztwa w stosunku do strażników więziennych. Ustalenia dające podstawę do przyjęcia, że rozmiar doznanych krzywd i cierpień był znaczny, jednak nie przemawiają za uznaniem, iż wnioskodawcy winni uzyskać zadośćuczynienie w żądanej wysokości. Ustalenie wysokości przyznanego zadośćuczynienia jest objęte sferą swobodnego uznania sędziowskiego.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 23 czerwca 2022 r. (sygn. akt I ACa 166/21) na wysokość należnego zadośćuczynienia ma wpływ zakres i charakter krzywdy, którą ma ono rekompensować. W sprawach o zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 446 § 4 KC krzywdę doznaną w wyniku śmierci osoby bliskiej bardzo trudno ocenić i wyrazić w formie pieniężnej, a każdy przypadek powinien być traktowany indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, przy czym ocena ta ma opierać się na kryteriach obiektywnych, a nie na wyłącznie subiektywnych odczuciach pokrzywdzonego.

Zadośćuczynienie powinno uwzględniać dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, oparcie w innych osobach bliskich, wiek osoby uprawnionej do zadośćuczynienia, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy, a także wiek pokrzywdzonego. Zadośćuczynienie nie powinno prowadzić do wzbogacenia pokrzywdzonego. Powinno jednak przedstawiać odczuwalną ekonomicznie wartość, a jego wysokość nie może sprowadzać się do kwoty symbolicznej.

Podsumowanie

Prawo do odszkodowania komunikacyjnego ma osoba, która została poszkodowana w wypadku o charakterze drogowym. W praktyce odszkodowanie jest wówczas wypłacane z polisy OC sprawcy zdarzenia. Jeśli poszkodowany nie otrzyma należnego odszkodowania od ubezpieczyciela zawsze może skierować pozew o zapłatę przeciwko sprawcy szkody na drogę postępowania sądowego.

Podstawy Prawne

• 34 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli
• 361, 362, 415, 446 Kodeksu cywilnego