Kiedy spedytor odpowiada jak przewoźnik?

Umowy spedycji nigdy nie powinny być utożsamiane z umowami przewozu (osób lub rzeczy). W praktyce są to dwa odrębne i różniące się stosunki prawne, które nakładają odmienne prawa i obowiązki na strony istniejącego zobowiązania. Czy spedytor może jednak odpowiadać jak przewoźnik? Kiedy taka sytuacja może mieć miejsce?

Umowa spedycji i umowa przewozu

Spedycja i przewóz zostały szczegółowo uregulowane w przepisach Kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią art. 794 KC, przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem. Spedytor może występować w imieniu własnym albo w imieniu dającego zlecenie. Z kolei art. 774 KC wskazuje nam, że przez umowę przewozu przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy.

Obie umowy należą do kategorii umów nazwanych, choć w przypadku umowy spedycji mamy do czynienia z tzw. szerszym zobowiązaniem. Przewóz koncentruje się bowiem na transporcie określonej rzeczy lub osoby, dostarczeniu go z punktu A do punktu B, podczas, gdy spedycja zawiera w sobie szereg innych dodatkowych czynności takich chociażby jak podejmowanie procedur celnych, ubezpieczanie przesyłek, czy wreszcie sporządzanie dokumentacji transportowej. Umowa spedycji jest więc umową znacznie szerszą, niż ma to miejsce w przypadku przewozu.

Niezależnie od tego, z którą z powyższych umów będziemy mieli do czynienia, każda z nich określa prawa i obowiązki przewoźnika i spedytora. Okazuje się, że spedytor może odpowiadać za swoje działania lub zaniechania także jak przewoźnik.

Odpowiedzialność spedytora

Podstawowymi usługami spedytorów są:

• doradztwo spedycyjne, które obejmuje m.in. udzielanie porad w zakresie przygotowania transportu,
• monitorowanie spraw związanych z załadunkiem, przeładunkiem oraz przewozem towarów,
• wybór środka transportu,
• sporządzanie i kompletowanie dokumentów,
• zawieranie z przewoźnikami umów o przewóz,
• ubezpieczanie towaru.

Każda czynność podjęta przez spedytora powinna być wykonana z należytą staranności, w innym wypadku może on odpowiadać odszkodowawczo względem drugiej strony zobowiązania. Zgodnie z treścią art. 799 KC, spedytor jest odpowiedzialny za przewoźników i dalszych spedytorów, którymi posługuje się przy wykonaniu zlecenia, chyba że nie ponosi winy w wyborze.

Jak zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 28 grudnia 2017 r. (sygn. akt V ACa 163/17), spedytor jest w pełni odpowiedzialny za przewoźników i, ewentualnie, dalszych spedytorów którymi posługuje się przy wykonaniu zlecenia, a więc odpowiada za nieprawidłowe wykonanie przez te podmioty ich zobowiązania w dostarczeniu przesyłki do miejsca jej przeznaczenia oraz za szkodę w substancji przesyłki lub jej utratę, chyba że nie ponosi winy w wyborze przewoźnika.

Czy spedytor może odpowiadać jak przewoźnik?

Zgodnie z treścią art. 800 KC, spedytor może sam dokonać przewozu. W tym wypadku spedytor ma jednocześnie prawa i obowiązki przewoźnika. Z powyższego jasno wynika, że odpowiedzialność spedytora może przybierać postać odpowiedzialności przewoźnika. Pamiętajmy jednak, że nie dochodzi wówczas do zawarcia odrębnej umowy przewozu. Zakres odpowiedzialności spedytora zostaje co prawda rozszerzony, jednak nie jest tutaj konieczne podpisywanie jakichkolwiek dodatkowych umów.

Co do zasady, spedytor ponosi odpowiedzialność za przewożony towar wtedy, gdy samodzielnie wykonuje usługę przewozu, wstępując w prawa i obowiązki przewoźnika. Sytuacja, w której spedytor świadczy usługę o złożonym charakterze, obejmującą przewóz, może uzasadniać konieczność skorzystania przezeń z dodatkowego ubezpieczenia, związanego z punktu widzenia ubezpieczyciela z dodatkowym ryzykiem, jakim jest wystąpienie szkody w czasie transportu przewożonej rzeczy. Ryzyko to jest bowiem takie samo, niezależnie od tego, czy przewóz wykonuje spedytor-przewoźnik, czy odrębny przewoźnik.

Art. 788 KC wskazuje na zakres odpowiedzialności odszkodowawczej przewoźnika (a więc także i spedytora, jeśli samodzielnie dokonywał przewozu) – odszkodowanie za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki w czasie od jej przyjęcia do przewozu aż do wydania odbiorcy nie może przewyższać zwykłej wartości przesyłki, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika. Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za ubytek nieprzekraczający granic ustalonych we właściwych przepisach, a w braku takich przepisów – granic zwyczajowo przyjętych (jest to tzw. ubytek naturalny). Za utratę, ubytek lub uszkodzenie pieniędzy, kosztowności, papierów wartościowych albo rzeczy szczególnie cennych przewoźnik ponosi odpowiedzialność jedynie wtedy, gdy właściwości przesyłki były podane przy zawarciu umowy, chyba że szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika.