Dziedziczenie ustawowe i testamentowe – wyjaśniamy

Spadki

01Paź

Rozpoczynamy cykl artykułów dotyczących prawa spadkowego. Dziś dziedziczenie ustawowe i testamentowe- czyli jest testament albo go nie ma. Jeśli nie lubisz czytać – posłuchaj:

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, zatem z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 925 k.c. i z art. 924 k.c.).

Jednakże w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania, może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) lub przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza) albo spadek odrzucić.

Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie 6 miesięcy jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Powołanie do spadku może wynikać z testamentu lub z ustawy (art. art. 926 §1 k.c.)

Zdolność dziedziczenia

Warto w tym miejscu podnieść kwestię, kto może dziedziczyć? – Osoby fizyczne, fundacje (w tym utworzone w testamencie), a nawet dziecko poczęte.

Wyjaśniając jednak dalej – osoby, które w momencie otwarcia spadku nie żyją nie mogą być spadkobiercami; dziecko poczęte, aby być spadkobiercą, musi urodzić się żywe, a fundacja utworzona w testamencie, aby była spadkobiercą, musi zostać zarejestrowana w ciągu 2 lat od śmieci spadkodawcy.

Kiedy dochodzi do dziedziczenia ustawowego? Co to jest dziedziczenie ustawowe?

Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub też żadna z osób powołanych w testamencie nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 § 2 KC.).

Najprościej rzecz ujmując, gdy nie ma testamentu dochodzi do dziedziczenia ustawowego, a dziedziczenie ustawowe to po prostu dziedziczenie regulowane przez przepisy kodeksu cywilnego. Przepisy te wskazują kto, w jakiej części oraz w jakiej kolejności dziedziczy po zmarłym.

Kodeks cywilny zalicza do spadkobierców ustawowych:  małżonka, zstępnych, rodziców,  rodzeństwo i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, dziadków, pasierbów, gminę oraz Skarb Państwa.

Dziedziczenie testamentowe

W sytuacji, gdy dana osoba chce rozporządzić swoim majątkiem w razie swojej śmierci może to zrobić w formie testamentu.

Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.

Testament może mieć zwykłą formę pisemną, tj. sporządzoną w ten sposób, że spadkodawca napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.

Testament może przyjąć również formę aktu notarialnego. Nie można spisywać wspólnych testamentów – testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.

Testament może być urzędowy, przepisy przewidują również szczególne formy, jak testament podróżny czy wojskowy.

Dziedziczenie testamentowe wyłącza dziedziczenie przez spadkobierców ustawowych, gdyż spadkobierca za pomocą testamentu, a więc rozrządzenia na wypadek śmierci, wskazuje wyraźnie osoby, które powołuje do spadku po sobie (art. 941 KC.).

To właśnie odróżnia dziedziczenie ustawowe od testamentowego – decydująca jest osobista i swoboda wola spadkodawcy co do tego, kogo powoła do spadku, komu w spadku powierzy konkretne jego składniki czy też także kogo i w jaki sposób zobowiąże do dokonania pewnych czynności.

Spadkodawca może powołać jedną lub więcej osób do całego lub do części spadku wyrażonej ułamkowo.

Jeśli spadkodawca nie wskaże w jakiej części powołuje spadkobiercę, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, przyjmuje się, że udziały są równe.

Powołanie do pewnej części spadku nie powoduje podzielenia spadku na konkretne składniki spadku. Powstaje między spadkobiercami współwłasność ułamkowa całego majątku zmarłego.

Spadkodawca może jednak zdecydować, że pewne składniki spadku przekaże konkretnym osobom i co do zasady osoby te nie są spadkobiercami, lecz zapisobiercami.

Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapisobiercy). Taki zapisobierca może zostać również obciążonym dalszym zapisem.

Spadkobierca jest wówczas zobowiązany przenieść na zapisobiercę własność określonej rzeczy.

Między spadkobiercą obciążonym zapisem a zapisobiercą stosunku zobowiązaniowego, tj. zapisobiercy przysługuje wobec spadkobiercy roszczenie o przeniesienie własności danej rzeczy.

Roszczenie staje się wymagalne po ogłoszeniu testamentu. Własność przedmiotu zapisu nie przechodzi jednak na zapisobiercę bezpośrednio po otworzeniu spadku – zapisobierca nabywa jedynie roszczenie, a do przejścia własności przedmiotu zapisu niezbędna jest umowa przenosząca własność.

Natomiast, jeśli, spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku.

W testamencie może również znaleźć się polecenie testamentowe – spadkodawca może w testamencie nałożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek określonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem. Poleceniem nie będzie zatem wpłacenie oznaczonej sumy na rzecz fundacji czy inne cele społeczne. Poleceniem będzie, np. obowiązek przeprowadzenia pochówku zgodnie z wolą zmarłego.

Polecenie jest wobec tego formą obowiązku nakładanego na oznaczoną osobę, który w żaden sposób nie wiąże się z kwestiami finansowymi. Osoba, na którą nakłada spadkodawca pewien obowiązek, nie musi być również spadkobiercą. Polecenie musi być precyzyjne, w sposób konkretny określać kogo, do jakiej czynności zobowiązuje lub zakresu czynności. Zachowanie musi być możliwe do spełnienia.

Testamentem można także powołać spadkobiercę na wypadek gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą.

Nadto, w testamencie spadkodawca może również wyłączyć daną osobę od dziedziczenia, ale i pozbawić ją zachowku – czyli wydziedziczyć.

Powyższa analiza prowadzi do wniosku, że w przypadku istnienia ważnego i skutecznego testamentu, wola testatora ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.

Dziedziczenie testamentowe wyłącza dziedziczenie przez spadkobierców ustawowych, gdyż spadkobierca za pomocą testamentu, a więc rozrządzenia na wypadek śmierci, wskazuje wyraźnie osoby, które powołuje do spadku po sobie (art. 941 KC.).

Wola spadkodawcy ma w tej sytuacji znaczenie decydujące. W testamencie spadkodawca może uregulować w sposób wybrany przez siebie, jak rozporządzi swoim majątkiem i może to uczynić w sposób szczegółowy.

W przypadku dziedziczenia ustawowego zastosowanie mają ogólne reguły kodeksu cywilnego.

Unormowania ustawowe są uniwersalne, natomiast testament ma zaś osobisty charakter.

To właśnie w testamencie można również daną osobę wydziedziczyć, co na podstawie obecnie obowiązujących przepisów – nie ma miejsca przy dziedziczeniu ustawowym.

Co zatem dalej, gdy już znamy źródło dziedziczenia?

Od momentu dowiedzenia się o powołaniu do spadku, kiedy już ustalono źródło powołania do spadku, od w terminie 6 miesięcy spadek można odrzucić lub go przyjąć, tj. złożyć stosowne oświadczenie o odrzuceniu spadku przed sądem (w miejscowości ostatniego zamieszkania spadkodawcy) lub notariuszem.

Potwierdzenie nabycia spadku

W następnym kroku należy (jeśli nie odrzuca się spadku) oficjalnie potwierdzić fakt, że jest się spadkobiercą danej osoby.

W związku z tym, spadkobierca winien złożyć w sądzie rejonowym w miejscowości ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, wniosek o stwierdzenie nabycia spadku lub udać się do notariusza, celem uzyskania aktu notarialnego – aktu poświadczenia dziedziczenia.

O planowanych istotnych zmianach w prawie spadkowym pisaliśmy w naszym artykule Spadki po nowemu

 

 

 

Porozmawiaj z autorem

Karolina Listopadzka

radczyni prawna

klistopadzka@jczkancelaria.pl +48 668201535

Mogą Cię zainteresować

03Gru

Czy zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje zachowek?

Czy zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje zachowek?

13Maj

Czym jest i komu przysługuje zachowek?

Czym jest i komu przysługuje zachowek?
wszystkie wpisy