Członek zarządu – obrona przed roszczeniem z art. 299 k.s.h.

Artykuł 299 kodeksu spółek handlowych ma bardzo duże znaczenie w obrocie gospodarczym, stanowi bowiem dodatkową ochronę dla wierzycieli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Na podstawie art. 299 kodeksu spółek handlowych odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie zarządu lub likwidatorzy spółki, którzy pełnili swoje funkcje w okresie od dnia powstania zobowiązania do dnia wytoczenia przeciwko nim powództwa wierzyciela spółki.

Niezbędnymi przesłankami pozytywnymi dla zaistnienia odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. są istnienie zobowiązania i bezskuteczność egzekucji. Ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa na wierzycielu. Członkowie zarządu zaś – pozwani w takim procesie – mogą uwolnić się od odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 k.s.h., gdy wykażą jedną z trzech okoliczności.

Nie będą oni ponosić odpowiedzialności w przypadku, gdy wniosek o upadłość spółki został złożony we właściwym czasie, lub też gdy brak było winy członka zarządu w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, lub też gdy wierzyciel nie poniósł szkody w związku z brakiem lub „opóźnieniem’ wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Ciężar dowodu zaistnienia okoliczności uwalniających członka zarządu od odpowiedzialności na podstawie art. 299 k.s.h.  spoczywa wyłącznie na pozwanym członku zarządu.

Najczęściej występujący sposób obrony przez pozwanego członka zarządu w praktyce będzie przybierał postać próby wykazania, iż wystąpiła okoliczność złożenia wniosku o upadłość spółki we właściwym czasie, względnie, iż taki czas nie nastąpił do dnia procedowania.

Jak zatem procesowo wykazać przesłankę uwalniającą członka zarządu od odpowiedzialności?

Biorąc pod uwagę, iż ciężar dowodu zaistnienia okoliczności założenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki we właściwym czasie spoczywa wyłącznie na pozwanym członku zarządu (wierzyciel korzysta z domniemania spóźnionego złożenia przedmiotowego wniosku) należy rozważyć, w jaki sposób członek zarządu może skorzystać z przesłanki uwalniającej go od odpowiedzialności.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, iż w procesie przeciwko członkom zarządu wytoczonym na podstawie art. 299 k.s.h., dokonanie ustaleń w przedmiocie prawidłowości czasowej złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości niejednokrotnie wymaga opinii biegłego (wyrok SN z 15-06-2011 r., V CSK 347/10, LEX nr 1027201). Jakkolwiek w powyższym wyroku użyto sformułowania „niejednokrotnie”, które nie ma charakteru kategorycznego, to jednocześnie wskazano, iż ustalenie dnia, w którym spółka stała się niewypłacalna, wymaga orientowania się w stanie interesów i majątku spółki. Jest zatem oczywistym, iż analiza stanu interesów i majątku spółki (a więc w zasadzie jej danych finansowych) wymaga wiadomości specjalnych, których sądowi orzekającemu może dostarczyć wyłącznie biegły, powołany na wniosek pozwanego członka zarządu. Samo twierdzenie członka zarządu, poparte nawet dokumentami finansowymi, nie będzie co do zasady wystarczające dla ustalenia, iż wniosek o upadłość został złożony we właściwym czasie.

Przyjmuje się, iż ocenę w zakresie ustalenia właściwego czasu na złożenie wniosku o upadłość dokonuje się przy uwzględnieniu obiektywnych kryteriów dotyczących sytuacji finansowej spółki, a właściwy czas ustalany jest w oparciu o okoliczności faktyczne konkretnej sprawy, które muszą odnosić się do stanu finansowego i majątkowego. Analiza taka wymaga wiadomości specjalnych posiadanych przez biegłego (wyrok SN z 24-09-2008, II CSK 142/08, LexisNexis nr 2134324).

W sytuacji, gdy członkowie zarządu spółki bronią się przed odpowiedzialnością z art. 299 k.s.h. zarzutem złożenia wniosku o upadłość we właściwym czasie, rzeczą biegłego jest wskazanie okoliczności faktycznych związanych ze stanem finansowym spółki: stanem majątku, spłacaniem zobowiązań, podjętymi działaniami naprawczymi. Nie jest natomiast zadaniem biegłego ocena, czy wskazane przez niego okoliczności faktyczne mogą być określane jako stan „niewypłącalności”, ani czy w tych okolicznościach złożenie wniosku o upadłość nastąpiło we „właściwym czasie”. Ocena ta należy wyłącznie do sądu w ramach obowiązku dokonania wykładni przepisu i jego subsumpcji do stanu faktycznego ustalonego w sprawie.

Reasumując, członek zarządu pozwany na podstawie art. 299 k.s.h., dla skutecznej obrony przed odpowiedzialnością w związku z wystąpieniem przesłanki złożenia wniosku o upadłość spółki we właściwym czasie, winien w odpowiedzi na pozew przedłożyć wszelkie niezbędne dokumenty finansowe spółki (względnie zawnioskować do sądu o ich dołączenie do akt sprawy z akt rejestrowych spółki) oraz jednocześnie wnieść o powołanie biegłego sądowego z dziedziny finansów i zarządzania celem dokonania analizy sytuacji finansowej i majątkowej spółki na podstawie tych dokumentów. W przeciwnym wypadku, wszelkie twierdzenia pozwanego członka zarządu będą uznane za nieudowodnione i będzie on w praktyce ponosił odpowiedzialność na podstawie art. 299 k.s.h..