Co podlega ochronie praw autorskich?

Prawo

27Wrz

Prawa autorskie można podzielić na dwie podstawowe kategorie – majątkowe oraz niemajątkowe. Bez względu na rodzaj tych praw każde będzie podlegać określonej ochronie prawnej. Jakie przepisy są stosowane w takiej sytuacji i na jaką ochronę może liczyć twórca dzieła?

Podsumowanie artykułu w najważniejszych punktach:

  • Prawa autorskie można w skrócie opisać jako prawa twórcy do określonego dzieła.
  • Utwór jest chroniony od chwili jego stworzenia, a prawa autorskie trwają co do zasady wiecznie.
  • Autor dzieła posiada autorskie prawa majątkowe oraz osobiste.
  • Prawa autorskie można naruszyć, co jest karalne i może wiązać się z odpowiedzialnością finansową i karną.

Co to są prawa autorskie?

Prawa autorskie możemy w skrócie opisać jako prawa twórcy do określonego dzieła. Z racji swojego charakteru dzieło nie występuje w postaci materialnej, choć oczywiście może zostać przeniesione na konkretny nośnik (np. płytę CD, książkę, pendrive). Prawa autorskie to jednak nie tylko zbiór konkretnych uprawnień autora, ale także i zbiór przepisów, które regulują tę szczególną materię. Odnajdziemy je przede wszystkim w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Co jest przedmiotem prawa autorskiego?

Zgodnie z treścią art. 1 powołanej wcześniej ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

  • wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
  • plastyczne;
  • fotograficzne;
  • lutnicze;
  • wzornictwa przemysłowego;
  • architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
  • muzyczne i słowno-muzyczne;
  • sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
  • audiowizualne (w tym filmowe).

Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Pamiętajmy, że utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Czym jest utwór w rozumieniu prawa autorskiego?

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2019 r. (sygn. akt II UK 280/18) utwór w rozumieniu prawa autorskiego nie przesądza istnienia dzieła w rozumieniu Kodeksu cywilnego. Przepis art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych i art. 627 KC nie muszą mieć wspólnego zakresu. Dziełem mogą być umowy, które nie mają charakteru autorskiego.

Prawo autorskie jest też samodzielną regulacją, z której wcale nie wynika, że o autorskim charakterze umowy przesądza tylko wykonanie jej w ramach umowy o dzieło. Utwór w rozumieniu prawa autorskiego może być dziełem w rozumieniu art. 627 KC, jeżeli powstał w ramach umowy o dzieło. Nie jest to reguła zamknięta, gdyż utwór może powstać również w wykonywaniu stosunku pracy (art. 12 i 14 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) lub umowy o świadczenie usług. Utwór w rozumieniu prawa autorskiego nie determinuje bezwzględnie rodzaju umowy (o dzieło lub wykonywanie usługi).

Ochronie prawno – autorskiej podlegają jedynie utwory w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, rozumiane jako przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze, identyfikowane z kreatywnym, subiektywnie nowym, oryginalnym wytworem intelektu, wywołanym przez niepowtarzalną osobowość twórcy, wytworem, który gdyby pochodził od kogoś innego, wyglądałby inaczej.

Jak długo chronione są prawa autorskie?

Pomimo, iż utwór w rozumieniu prawa autorskiego może istnieć bardzo długo, jego ochrona jest ograniczona w czasie. Pamiętajmy, że ochrona ta zależy w głównej mierze od działań podjętych przez samego twórcę, względnie uprawnionych przez niego osób do dysponowania określonym dziełem. Chodzi tutaj oczywiście o uzyskanie oficjalnej ochrony prawnej gwarantowanej przepisami omawianej ustawy. Obecne przepisy wskazują jednak na terminowość takiej ochrony.

Prawa autorskie powstają wraz z chwilą stworzenia określonego utworu i co do zasady wygasają dopiero po upływie 70 lat od śmierci jego twórcy. Jeśli dzieło posiadało kilku współtwórców to prawa autorskie wygasają po upływie 70 lat od śmierci ostatniego współautora. Pamiętajmy, że powyższego terminu nie da się skrócić ani wydłużyć żadną czynnością prawną.

W odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany owe 70 lat liczymy od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość.

W odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od daty jego ustalenia.

W odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego.

W odniesieniu do utworu słowno-muzycznego, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu słowno-muzycznego – od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.

Jakie prawa przysługują twórcy?

Autor dzieła posiada autorskie prawa majątkowe oraz osobiste. Pierwsze z nich są zbywalne i dziedziczne, drugich zaś nie można się w żaden sposób pozbyć (stanowią one wyraz więzi pomiędzy twórcą a jego dziełem).

Autorskie prawa majątkowe to wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim przez twórcę na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Z kolei autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

  • autorstwa utworu;
  • oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
  • nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
  • decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
  • nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 9 maja 2018 r. (sygn. akt I ACa 1023/17) zauważył, że autorskie prawa osobiste chronią stosunek twórcy do dzieła, czyli więź emocjonalną z utworem, jaka nawiązuje się między autorem, a jego dziełem, stanowiącym płód jego umysłu z racji pozostawienia w dziele tzw. piętna lub znamiona jego indywidualności. Z kolei art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych gwarantuje autorowi m.in. prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem/pseudonimem oraz rzetelnego wykorzystania utworu.

To ostatnie pojęcie winno być rozumiane szeroko. Brak jest legalnej definicji tego pojęcia; jest to klauzula generalna, zastępująca dyspozycje stron umowy i zezwalająca na odtworzenie zakresu uprawnień korzystającego z utworu. Zgodnie z tym uregulowaniem sposób korzystania z utworu powinien być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami. Wykonanie utworu powinno być rzetelne, nie powinno być niedbałe, nieumiejętne wykonane.

Czy można przekazać osobiste prawa autorskie na rzecz innej osoby?

Autorskie prawa osobiste mają charakter niezbywalny, co oznacza, że nie można przenieść ich na inną osobę w żaden sposób. Nie ma tutaj znaczenia czy taka czynność odbywałaby się pod tytułem darmym (np. umowa darowizny), czy też odpłatnie (np. umowa sprzedaży). Główną cechą autorskich praw osobistych jest to, że nie są one ograniczone w czasie, a więc trwają co do zasady wiecznie – nawet po śmierci danego autora.

Ile wynosi kara za naruszenie praw autorskich?

Naruszenie cudzych praw autorskich jest karalne i wiąże się nie tylko z odpowiedzialnością finansową, ale także i karną. Wiele w tej kwestii ma jednak rodzaj popełnionego czynu zabronionego oraz okoliczności danej sprawy. Prawo autorskie wskazuje na kilka rodzajów przestępstw związanych z naruszaniem praw autorskich, podajmy kilka z nich dla przykładu.

Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Tej samej karze podlega, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie.

Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w ust. 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa stałe źródło dochodu albo działalność przestępną organizuje lub nią kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5. Jeżeli sprawca czynu działa nieumyślnie podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom w celu rozpowszechnienia utrwala lub zwielokrotnia cudzy utwór w wersji oryginalnej lub w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa stałe źródło dochodu albo działalność przestępną organizuje lub nią kieruje, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Co zrobić gdy ktoś narusza nasze prawa autorskie?

Naruszenie prawa autorskiego może zostać zgłoszone od razu bezpośrednio do organów ścigania (policji lub prokuratury). Jednocześnie autor może wezwać naruszającego do zaniechania dalszych naruszeń i zapłaty ewentualnego odszkodowania. Może także udać się ze swoim roszczeniem bezpośrednio do właściwego sądu, pomijając etap wezwania do zaprzestania naruszeń.

Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:

  • zaniechania naruszania;
  • usunięcia skutków naruszenia;
  • naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
  • wydania uzyskanych korzyści.

Niezależnie od powyższych roszczeń uprawniony może się domagać jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.

Podsumowanie

Prawa autorskie posiadają swój majątkowy oraz niemajątkowy charakter, który podlega pełnej ochronie ustawowej. Odpowiednie przepisy z jednej strony chronią finansowe interesy autora, z drugiej zaś jego prawo do pełnej identyfikacji dzieła ze stwórcą. Naruszenie praw autorskich może wiązać się nie tylko z roszczeniami o charakterze odszkodowawczym ale także i karnym. Naruszający może więc zostać oskarżony o popełnienie konkretnego przestępstwa – Prawo autorskie przewiduje kilka rodzajów czynów zabronionych w tym zakresie.

FAQ

Jak długo trwa ochrona praw autorskich?

Prawa autorskie podlegają co do zasady ochronie przez 70 lat od śmierci twórcy dzieła i okresu tego nie można ani skrócić, ani wydłużyć.

Czy prawo autorskie chroni twórcę przed plagiatem?

Plagiat jest czynem zabronionym, który narusza interes autora. Sprawca takiego czynu podlega odpowiedzialności karnej i grozi mu grzywnie, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.

Kiedy ustaje ochrona praw autorskich?

Ochrona praw autorskich ustaje co do zasady po upływie 70 lat od śmierci autora dzieła.

Porozmawiaj z autorem

Katarzyna Bakuła

prawniczka, partnerka zarządzająca

kbakula@jczkancelaria.pl +48 530774189

Mogą Cię zainteresować

25Wrz

Skarga na bezczynność organu

Skarga na bezczynność organu

07Lip

Umowa sprzedaży – co warto o niej wiedzieć?

Umowa sprzedaży – co warto o niej wiedzieć?
wszystkie wpisy