Przegrany proces a koszty uzyskania przychodu

Co dzieje się w przypadku przegranego procesu i orzeczonych kwot tytułem odszkodowania i/lub zadośćuczynienia? Czy jest możliwość zaliczenia ich do kosztów uzyskania przychodu?

Suma gwarancyjna z ubezpieczenia OC szpitala lub lekarza może nie wystarczyć na pokrycie zasądzonej kwoty odszkodowania, wobec czego szpital lub lekarz musi z własnych środków pokryć część zobowiązania. Nadto, wskutek toczącego się postępowania sądowego, zasądzone zostają do zapłaty jeszcze odsetki, ewentualna renta oraz często także koszty sądowe. Czy zatem i takie poniesione koszty można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodu? Odpowiedź na to pytanie wydaje się negatywna w obliczu aktualnego stanowiska organów podatkowych i sądów.

Analizując przedmiotowy problem, jeden ze szpitali zwrócił się do Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej (dalej KIS) z zapytaniem, czy do kosztów uzyskania przychodów można zaliczyć kwoty wydatkowane na podstawie prawomocnego zapadłego w związku z przegraną sprawą o błąd medyczny. Za takim stanowiskiem, zdaniem szpitala, przemawiała okoliczność, iż wypłacone kwoty związane są ze statutową działalnością w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych, która to obciążona jest ryzykiem spowodowania uszczerbku na zdrowiu lub nawet śmierci pacjenta. Wydatki poniesione w toku procesu łączą się z ryzykiem przy leczeniu pacjenta, a więc są związane z funkcjonowaniem szpitala i jego statutową działalnością, zatem winny stanowić koszt uzyskania przychodu.

Powyższe stanowisko szpitala, Dyrektor KIS w drodze interpretacji indywidualnej uznał za nieprawidłowe. W ocenie Dyrektora KIS, zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, podmiot gospodarczy ma możliwość zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów, wydatki, które mają związek z prowadzoną działalnością, zaś ich poniesienie może mieć wpływ na wielkość osiąganego przychodu lub wiązać się z zachowaniem albo zabezpieczeniem źródła przychodów.

W ocenie organu, poniesione przez szpital koszty odszkodowania/zadośćuczynienia, ewentualnej renty, odsetek i kosztów procesu, jedynie pośrednio łączą się z prowadzoną działalnością oraz nie występuje związek przyczynowo – skutkowy między zapłatą przedmiotowych kwot a uzyskanym przychodem. Uiszczenie tych kwot jest wynikiem nieprawidłowego wykonywania obowiązków w ramach prowadzonej działalności. Zdaniem KIS, tego rodzaju zapłata nie wpływa na wzrost przychodów, nie przyczynia się do zwiększenia szans na jego uzyskanie, a także na zachowanie lub zabezpieczenie przychodu. Odsetki oraz wydatki związane z procesem nie są powiązane z działalnością szpitala, w tym działalnością podatkową, lecz wynikają z dochodzenia roszczeń przez pacjenta. Szpital, jako podatnik, winien przewidywać – w ramach ryzyka związanego z prowadzoną działalnością – negatywne finansowe skutki swoich działań.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w wyroku sygn. I SA Ol 524/17 potwierdził stanowisko KIS. Sąd ten wskazał również, że zaliczanie danych wydatków do kosztów uzyskania przychodów ma za zadanie skłaniać podatników do takich decyzji i działań, które realnie będą przysparzać konkretne przychody lub pozwolą zachować źródło przychodów w stanie niezmienionym lub zabezpieczą je przed uszczupleniem. Powyższe potwierdził nadto Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 10 stycznia 2020 r., sygn. II FSK 279/18.

Jak zatem wygląda sytuacja w przypadku lekarza, który świadczy usługi w ramach prowadzonej prywatnej praktyki lekarskiej?

Lekarz, który udziela świadczeń zdrowotnych na własny rachunek, w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej, w tym także specjalistycznej, sam ponosi odpowiedzialność za zawinione wyrządzenie pacjentowi szkody ze względu na fakt, że między lekarzem a pacjentem zostaje zawarta umowa. Lekarz może również wykonywać indywidualną praktykę lekarską i udzielać pacjentom świadczeń zdrowotnych (tzw. gwarantowanych) w ramach umowy zawartej z NFZ. Jednakże w takim wypadku również ponosi odpowiedzialność, w razie wyrządzenia szkody pacjentowi. Oczywiście lekarz, w pierwszej kolejności odpowiada do sumy gwarancyjnej ubezpieczenia, jakie posiada. Natomiast, jeśli zasądzone wyrokiem kwoty przekraczają sumę gwarancyjną ubezpieczenia, lekarz musi pokryć resztę z własnych środków.

Wydaje się, że zasady odnoszące się do braku możliwości wliczania tego rodzaju wydatków do kosztów uzyskania przychodów są analogiczne, jak w przypadku szpitala. Wynika to z treści art. 22 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, który stanowi, że za koszty uzyskania przychodów uznaje się koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych odpowiednio w art. 23 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Stosownie do treści przepisów oraz przedmiotowych interpretacji organu podatkowego i wyroków, można uznać, że zapłata kwot zasądzonego odszkodowania, odsetek czy kosztów procesu, w przypadku lekarza, również nie stanowią kosztów ponoszonych w celu osiągnięcia przychodu, zachowania lub zabezpieczenia ich źródła, wobec czego nie mogą być uznane za koszt podatkowy. Zapłata odszkodowania wynika z nienależytego działania, zaistniałego błędu w toku świadczonych usług.  W art. 23 ustawy o PIT nie ma jednakże mowy o tym, aby tego rodzaju wydatki były wyłączone z katalogu kosztów uzyskania przychodów. W artykule tym przewidziano wyraźnie, że kary pieniężne i grzywny w postępowaniu karnym, karnym skarbowym i administracyjnym nie są uważane za koszty uzyskania przychodu, nie ma jednak konkretnego wyłączenia, odnoszącego się do odszkodowania czy tez kosztów procesu zasądzonych w postępowaniu cywilnym.

W mojej ocenie, w sytuacji, kiedy podatnik poniósł wydatek związany z określonym zdarzeniem, przewidzianym w zawartej przez niego umowie, to taki wydatek stanowi koszt podatkowy. Wynika, to z faktu, iż podatnik poniósł przedmiotowy koszt w celu zachowania źródła przychodów, w związku z prowadzoną działalnością opodatkowaną. Zapłata przedmiotowego odszkodowania , będzie miała wpływ na zachowanie renomy prowadzonego przedsiębiorstwa, co z kolei może wymiernie wpływać na zyski danego przedsiębiorstwa w przyszłości, jak i na większą bazę klientów. A więc, co do zasady, odszkodowania wypłacane w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, powinny zostać zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, jeżeli służą osiągnięciu przychodów lub zachowaniu albo zabezpieczeniu ich źródła.

Przedstawiciele fiskusa twierdzą, że skutków błędów popełnionych przez firmy, a nawet działań ocenianych z perspektywy czasu jako nierozsądne, nie można traktować jako kosztu. Podatnicy argumentują natomiast, że nietrafione decyzje i nieprawidłowości zdarzają się w każdej firmie. Te argumenty próbują wyważyć sądy analizując argumenty obu stron w konkretnych okolicznościach.